Odatda aksariyat mamlakatlarda ta'lim va sog'liqni saqlashdan taraqqiyot va farovonlikni qo'llab-quvvatlash uchun ijtimoiy xizmatlar sifatida foydalanilgan. Biroq, so'nggi chorak asrda sahnaga xususiy kompaniyalar chiqdi va har ikki sohada ham xizmatlar savdosi sezilarli darajada faollashdi.

O'zbekistonning Jahon savdo tashkilotiga (JST) a'zo bo'lish jarayoni doirasida mamlakat nomidan muzokara olib borayotgan shaxslar 2022 yil 19-oktyabrda sog'liqni saqlash xizmatlari masalalariga bag'ishlangan seminarda va 2022 yil 31-oktyabrda ta'lim xizmatlari masalalariga bag'ishlangan seminarda ishtirok etdi.

Xizmatlarning adolatli savdosi masalalarini tartibga solish maqsadida JST a'zolari 1995 yilda kuchga kirgan xizmatlar savdosi bo'yicha Bosh kelishuvni (GATS) tuzgan edilar. Ta'lim va sog'liqni saqlash sohalaridagi xizmatlar 2000 yilda GATS bo'yicha muzokaralarning predmetiga aylandi. Shu sababli, basharti mamlakatlar JSTga a'zo bo'lishda ushbu xizmatlar savdosini liberallashtirish to'g'risida qaror qabul qilsalar, ular kelishilgan qoidalarga rioya qilishlari kerak.

Rivojlanayotgan mamlakatlarda yangi tibbiy xizmatlarni etkazib beruvchilar paydo bo'lar ekan, borgan sari ko'proq bemorlar bahosi hamyonbop ixtisoslashtirilgan davoni olish uchun chet elga chiqmoqdalar va bu tendentsiya "tibbiy turizm" degan nomni oldi. Gatsda ushbu savdo shakli 2-usul nomi bilan ma'lum bo'lgan "chet eldagi iste'mol" deb nomlanadi.

Shu bilan birga, rivojlanayotgan mamlakatlarning borgan ko'proq tibbiyot mutaxassislari o'z xizmatlarini "etuk" bozorlarda sotishni boshlamoqdalar. Gatsda ushbu savdo shakli "jismoniy shaxslarning mavjudligi" deb nomlanadi va 4-usul deb ataladi. Pandemiya davrida masofaviy tibbiy xizmatlar ham ommaviylashdi.

Oliy va maxsus ta'lim sohasidagi o'zgarishlar ham ushbu sohadagi savdoning keskin oshishiga olib keldi. Misol uchun, odamlar chet elda o'qiyotganida, xizmat ko'rsatishning ushbu usuli 2-usul deb nomlanadi. Texnologik taraqqiyot tufayli hozirgi paytda ancha osonlashgan masofaviy ta'lim Gatsda xizmatlarni "transchegaraviy ko'rsatish" yoki 1-usul deb nomlanadi. Universitet/institut bo'limlarining boshqa joylarda ochilishi xizmatlar savdosi deb hisoblanadi va bu gal u "tijoriy qatnashish" yoki 3-usul deb belgilanadi. Bu o'zgarishlarning barchasiga qaramay, ta'lim JSTda eng kam libirallashgan tarmoqlardan biri bo'lib qolmoqda.

Murosa yo'llarini izlash

Xalqaro savdo markazi (XSM) Yevropa Ittifoqi loyihasining moliyaviy ko'magida "O'zbekistonning JSTga a'zo bo'lish jarayoniga ko'maklashish" nomli ishchi seminarlarni tashkil qildi. JSTning ikki xodimi onlayn rejimida trening o'tkazdi. Investisiyalar va tashqi savdo vazirligi JSTda xizmatlar savdosi bo'yicha muzokaralarda mamlakat pozisiyasini mustahkamlash maqsadida treninglar o'tkazish iltimosi bilan murojaat qildi.

Bundan avval shu yili oltita seminar o'tkazilib, ularda bank va moliya xizmatlari, distribyutorlik xizmatlari, ekologiyaga oid xizmatlar, telekommunikasiya xizmatlari, kurerlik xizmatlari va audiovizual xizmatlar ko'rib chiqilgan edi.

Treninglarda asosiy e'tibor Gatsda mustahkamlangan majburiyatlar ro'yxatini batafsil tushuntirishga qaratildi. Shuningdek, Qozog'iston, Qirg'iziston Respublikasi, Rossiya va Tojikiston kabi JSTga a'zo davlatlar misollaridan foydalangan holda savdoga to'sqinlik qilishi mumkin bo'lgan siyosat choralari muhokama qilindi.

Seminarlarda, shuningdek, yangi xizmat ko'rsatuvchilarni jalb qilish, mavjud mahalliy korxonalarni himoya qilish va liberallashtirish bilan bog'liq xavf-xatarlarni minimallashtirish maqsadida murosaga kelish yo'llari ko'rib chiqildi.

Har ikki seminarda investisiyalar va tashqi savdo vazirligi vakillari ishtirok etdi. Sog'liqni saqlash sohasidagi xizmatlarga bag'ishlangan seminarda iqtisodiy taraqqiyot va kambag'allikni qisqartirish vazirligi, Sog'liqni saqlash vazirligi, sanitariya-epidemiologiya osoyishtaligi va aholi salomatligini muhofaza qilish xizmati, innovasion sog'liqni saqlash milliy palatasi vakillari ham ishtirok etdi.

Ta'lim xizmatlariga bag'ishlangan seminarda investisiyalar va tashqi savdo vazirligi vakillari, shuningdek, Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi hamda ta'lim sifatini nazorat qilish davlat inspektsiyasining mas'ul xodimlari ishtirok etdi.

Loyiha haqida

Xsm Yevropa Ittifoqining "O'zbekistonning JSTga a'zo bo'lish jarayoniga ko'maklashish" loyihasining ijrochi hamkori hisoblanadi. Besh yillik tashabbus JSTga a'zo bo'lish jarayonidan foydalanish orqali iqtisodiyotni modernizasiya qilish bo'yicha O'zbekistonni rivojlantirish rejalarini qo'llab-quvvatlashga qaratilgan. Loyihaning asosiy maqsadi mamlakat iqtisodiy taraqqiyotiga ko'maklashishdan iboratdir.